Tarım ve Orman Bakanlığı’nın yayınladığı bir tebliğ taslağı Türk şarap sektörüne deyim yerindeyse bomba gibi düştü. Tebliğ taslağına göre, Türkiye’de tütün ve alkollü içki üreten, ithal eden tüm firmalardan üretim kapasitelerine göre belirlenmiş miktarlarda teminat isteniyor. Bu teminatın gerekçesi, firmaların olası ceza, vergi ya da SGK borçlarına karşı devlet alacağını güvence altına almak. Fakat hem teminatın gerekçesi bakımından doğurduğu hukuki sorunlar hem miktarları bakımından oluşturacağı yıkıcı sonuçlar, sigara, bira ve yüksek alkollü içki üreticilerini/ithalatçılarını da doğrudan ilgilendirse de, özellikle şarap sektöründe büyük tepkiyle karşılandı.
Tebliğ Taslağı ve Kapsamı
2023/50 numarasıyla yayınlanan Tütün, Tütün Mamulleri, Makaron, Yaprak Sigara Kâğıdı, Sigara Filtresi, Alkol Ve Alkollü İçkilerin Üretim Ve/Veya Ticareti Faaliyetinde Bulunanlardan Teminat Alınması Hakkında Tebliğ bir taslak doküman. Ancak dokümanın Teminat alınması başlıklı 4. maddesinin 3. bendi şöyle:
Alkollü içki sektöründe, Tesis Kurma İzin Belgesi ve/veya Üretim İzin Belgesi bulunanlar ile Tesis Kurma İzin Belgesi almak ya da üretim tesisini devralmak amacıyla başvuru yapan gerçek ve tüzel kişilerden;
a) Fermente alkollü içki ana kategorisinde toplam 20.000 litre ve altında yıllık kapasitesi olanlardan beşmilyon Türk Lirası,
b) Fermente alkollü içki ana kategorisinde toplam 20.000 litre üzeri ve 300.000 litre ve altında yıllık kapasitesi olanlardan onmilyon Türk Lirası,
c) Fermente alkollü içki ana kategorisinde toplam 300.000 litre üzeri yıllık kapasitesi olanlardan otuzmilyon Türk Lirası,
ç) Distile alkollü içki ana kategorisinde yıllık kapasiteye bakılmaksızın ellimilyon Türk Lirası,
teminat alınır.
Taslağın ben EİB web sitesinde buldum. Detaylarına bakmak için tıklayabilirsiniz.
Belirlenen teminat miktarlarının şarap üreticileri ve ithalatçıları için ne ifade edeceğini aşağıda ve ekteki infografikte detaylı olarak anlatacağım, öncelikle bir iş kolundan bu tür bir teminat alınmasının ne anlama geldiğine bakalım:
2022 yılı sonunda çıkan bir kanun ile 7433 numaralı kanuna ek yapıldı. Bu ek, tütün, alkol ve alkollü içki üreten/ithal eden şirketlerin izin ve yetki belgesi başvurusu, tadili ve süre uzatımında vadesi geçmiş prim, idari para cezası ve vergi borcu bulunmaması yükümlülüğü ile ilgiliydi. Yani bu alanda çalışacak şirketlerin devlete borcu olmamalıdır. Yasada, teminat miktarını belirlemede Tarım ve Orman Bakanlığı yetkili kılındı, teminat miktarlarının belirlenip uygulamaya konması için verilen tarih 1 Ocak 2024.
Devlet, kamu alacaklarının güvence altına almak için belirli faaliyetlere “kamuya borcun yoksa izin veririm” deme hakkına sahip. Ancak sektör temsilcileri doğmamış vergi borcu, doğmamış cezalar veya SGK borçları için önden teminat istemesinin, hukuka uygun olmadığını dile getiriyorlar. Öte yandan taslakta öngörülen teminat miktarları üretim kapasitesine bakıldığında, pek çok şarap üretici ve ithalatçısını ticari olarak çok zora sokacak durumda.
Türk Şarap Üreticileri ve Üretim Kapasiteleri
Tebliğ taslağının şarap sektörünü ilgilendiren en önemli kısmı belirlenen 20 bin litre ve 300 bin litre kapasite sınırları. Kapasite, şarap üreticisinin tesisine yerleştirdiği tankların hacimleri ile her şey yolunda gitse, üretebileceği maksimum şarap miktarı demek. Ancak Türkiye’de üretim yapan 179 firmanın toplam kapasitesi 157 milyon litre, iç ve dış pazara verilen toplam şarap miktarı ise 82 milyon litre. Yani tesisler yarı kapasite ile çalışıyor demek. Bunun sebepleri hammaddeye bağlı olabilir (o yıl istenen kalitede rekolte elde edilmemiştir, bağlar yenidir ve şarap üretimine elverişsizdir vs.) veya satışa bağlı nedenlerle stratejik kararlar olabilir. Yani üretici yeni bir stil denemiştir ve o yıl için sınırlı üretim yapıyordur veya önceki yıllardan stoklarını tüketememiştir vb. Sebebi her ne olursa olsun, pratikte üretim izni alırken bildirilen tesis kapasitesinin kabaca yarısı kadar şarap üretimi yapılıyor.
TAPD verilerinden aşağıdaki tabloyu ve ekteki infografiği hazırladım. Rakamlar görselleştirilince 179 üreticiden 128’inin 500 bin litrenin altında üretim kapasitesine sahip olduğu görülüyor. Yani Türk şarap sektöründeki üreticilerin çok büyük bölümü, küçük üreticilerden oluşuyor. Butik üreticileri sektöre ve şarap dünyasına kattıkları/katamadıkları ayrı bir yazının konusu. Diğer 51 üretici ise 500 bin ile 20 milyon litre arasında değişen kapasitelere sahip ve toplam şarap üretiminin %89’unu gerçekleştiriyorlar. Şurada bir parantez açıp şarap sektörümüzün hiç şeffaf olmadığını ve ciroları/pazar paylarını bilebilsek, üretimdeki payın satıştaki payla orantılı olup olmadığı konusunda yine sürprizlerle karşılaşacağımızı tahmin ettiğimi eklemek istiyorum.
Türk Şarap Üreticileri ve Kapasiteleri
| Kapasite aralığı (litre) | İşletme sayısı | Toplam kapasite (litre) | Ödenmesi istenen teminat (TL) |
|---|---|---|---|
| 0 - 100.000 | 64 | 2.750.499 | 5 milyon - 10 milyon |
| 100.001 - 500.000 | 64 | 14.417.355 | 10 milyon - 30 milyon |
| 500.001 - 1.000.000 | 24 | 17.028.475 | 30 milyon |
| 1.000.001 - 2.500.000 | 16 | 25.919.954 | 30 milyon |
| 2.500.001 - 5.000.000 | 2 | 9.082.973 | 30 milyon |
| 5.000.001 - 10.000.000 | 5 | 34.415.317 | 30 milyon |
| 10.000.001 - 20.000.000 | 4 | 53.640.079 | 30 milyon |
| Toplam | 179 | 157.254.652 |
Teminat konusuna dönecek olursak, 20 bin litre kapasitesi olan şarap üreticisi, hiç yıllandırma yapmasa ve tam kapasite üretim yapsa, yılda 28.500 şişe şarap üretebilen, kabaca 10 milyon TL ciro yapabilen, en iyi şartlarda 2-3 milyon TL kar edebilen şirkettir. Tabii pratikte yarı kapasite üretim yapıldığını, şarap/bağ yatırımlarının devam ettiğini, yıllandırma nedeniyle tüm üretimin pazara verilmediğini, yani öngörülen kazancın pratikte gerçekleşmediğini de göz önünde bulundurmak gerekiyor. İşte bu ölçekteki bir şarap üreticisinden tebliğ taslağında 5 milyon TL teminat yatırması isteniyor. Bundan biraz büyük üreticilerin de 10’ar milyon TL teminat yatırması gerekiyor. 5’er 10’ar milyon TL teminatı şirket matematiği yüzünden yatırması neredeyse imkansız olan 128 şirket var. Şarap sektörümüzün %11’i pratikte bu teminatı yatıramadıkları için üretim izinlerini kaybetme tehlikesi ile karşı karşıya.
Kapasitesi 300 bin litrenin üzerinde olan 51 üreticimizin de 30’ar milyon TL teminat ödemesi gerekiyor. Bu rakam yine büyükler için zorlayıcı olur ancak çoğu, bu meblağı ödemenin bir yolunu bulabilir. Yine de şarap sektörünün %89’u güvende diye düşünmemek gerek. Çünkü bu miktar, yani 2024 yılında kasadan çıkan para, ürün fiyatlarına yansıtılacaktır. Yılda 1 milyon şişe üretimi olan bir üreticinin kredi çekip bu teminatı yatırdığını düşünelim, şişe başına 50-60 TL ek maliyeti olacaktır (finansman maliyeti de göz önüne alınarak). Türkiye’de orta-orta üstü segmentte bir şarap zaten 300 TL’nin üzerinde (ki kabaca 10 Euro, dünya genelindeki şarap fiyatları ile kıyaslandığında epey yüksek), buna şimdi bir de teminat ödemelerinden gelen maliyetler eklenecek. En büyük şarap üreticilerinin bile bu mali yük ile iç piyasada iyi satışlar yapma, ihracat yapma şansı var mı? Üstelik, vergi ve harçlara her yıl gelen zamlar nedeniyle, sonraki yıllarda da teminat farkları ödemeleri gerekecek.
Bağcıyı Dövmek
Bu taslak ya canını, ya paranı klişesi gibi… Ya şirketinizi şimdi kapatın ya da yüksek maliyetler, yüksek fiyatlarla bir süre çalışın ama dayanamayıp bir süre sonra kapatın demek aslında. Türkler içki içmesin, peki. Ya turistler? Avrupa’da 5-6 Euro’ya şahane şaraplar içebilen turiste, perakende satış fiyatı 10 Euro’yu geçen, restoran fiyatı 30 Euro’yu bulan şarabı nasıl açıklayacaksınız? Gastronomi turizmi gelişsin diye onca yatırım yapan Turizm Bakanlığı’nın, otel ve restoran sektörünün de en az şarap sektörü kadar bu taslağa itiraz etmesi gerekir. Eğer birlik olup konunun önemi ve sektöre getireceği olumsuzluklar anlatılmazsa, kısa vadede yüksek fiyatlar nedeniyle şaraba erişimin zorlaşması, uzun vadede sektörde dengelerin alt üst olup, alt-orta segment şarapların piyasayı domine etmesi, çeşitliliğin azalması ve tekelleşme gibi sorunlarla karşı karşıya kalacağız.
Konunun 20 bin litre civarında ithalat yapan, piyasaya güzel İspanyol, Arjantin, İtalyan şarapları arz eden küçük ithalatçıları da aynı şekilde etkileyeceğini, yerlerini büyük ithalatçılara bırakmak zorunda kalacaklarını uzun uzun anlatmayacağım. Keza aynı durum butik biracılar, küçük ölçekli rakı üreticileri için de geçerli.
Nahide Mutlu
[…] Assuming some of our smaller wineries manage to come up with the guarantee, it will have a massive effect on the already high price of wine in Turkey as further explained by Gurme Ajanda. […]